Tai biến mạch máu não (TBMMN) là tình trạng một phần não bộ bị tổn thương do thiếu máu nuôi dưỡng một cách đột ngột, bệnh xảy ra quanh năm nhưng mùa nắng nóng gặp nhiều hơn. Bệnh gặp chủ yếu ở người trưởng thành, đặc biệt là người cao tuổi (NCT).
Những nguyên nhân
TBMMN là nguyên nhân gây tử vong được xếp vào loại thứ 3 sau bệnh tim mạch và ung thư. Theo thống kê thì mỗi năm trên toàn cầu có khoảng 5 triệu người bị TBMMN, riêng nước ta mỗi năm có khoảng 200.000 người, trong đó tử vong có khoảng 100.000 người. TBMMN là tình trạng đột quỵ não do máu đến nuôi dưỡng não rất ít, hoặc không đến được do hẹp hoặc do tắc nghẽn động mạch não. Vì vậy, người ta gọi đột quỵ não là do tổ chức não bộ bị tổn thương một cách đột ngột do thiếu máu. Bởi vì, khi máu lên não bị thiếu với bất kỳ lý do gì thì các tế bào não bộ sẽ ngưng hoạt động và có thể bị chết trong vài phút, dẫn đến cơ thể yếu, tê bì, mất cảm giác nửa người, không nói được (do tê, liệt), miệng méo, mắt nhắm không được hoặc hôn mê ngay sau đó, thậm chí tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Nhiều trường hợp được cứu sống nhưng có thể bị tàn phế suốt đời, giảm tuổi thọ và không còn khả năng lao động…
Nguyên nhân của đột quỵ là do có tổn thương mạch máu gây xuất huyết não (mạch máu não bị vỡ) hoặc nhồi máu não (mạch máu não bị tắc nghẽn). Đáng nói là sự thay đổi đột ngột từ nóng sang lạnh hoặc từ lạnh sang nóng. Vì vậy, những bệnh nhân, vốn đã có những bệnh lý về tim mạch, cao huyết áp khi nóng lạnh đột ngột xảy ra (nghỉ mát ở xứ lạnh như Sapa, Đà Lạt, tắm biển lúc xế chiều gió lạnh, đang ở trong phòng máy lạnh đột ngột đi ra ngoài nóng) thì rất dễ rơi vào đột quỵ, nhất là ở những người lớn tuổi.
TBMMN thường gặp ở những người trên 55 tuổi có cao huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, béo phì, nghiện thuốc lá, nghiện hoặc lạm dụng bia, rượu, lười vận động. Và nhiều nhà chuyên môn cho rằng TBMMN xuất hiện do rối loạn tuần hoàn não cấp tính. Nguy cơ gặp TBMMN rất lớn ở những người bị tăng huyết áp mạn tính, bởi vì ở những người này thành mạch máu thoái hóa dày lên, đặc biệt là độngm ạch não (do xơ vữa động mạch), sẽ ảnh hưởng tới tuần hoàn não. Khi những động mạch đưa máu lên não bị tắc nghẽn, não sẽ bị thiếu chất dinh dưỡng và oxy, dẫn đến đột quỵ và tử vong. Trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt là NCT khi có các chấn động tâm lý (làm việc căng thẳng thần kinh, sinh hoạt gia đình gặp khó khăn đột xuất, các tác động khác trong xã hội) xảy ra nhiều, liên tục mà không được khắc phục thì có thể gây rối loạn tuần hoàn não và TBMMN.
Triệu chứng
Khi NCT có bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, xơ vữa động mạch, tăng mỡ máu mà đột nhiên cảm thấy hơi nhức đầu hoặc nhức đầu, váng đầu, choáng váng, tê nửa người, ngáp vặt liên tục thì cần cẩn thận, có thể là các dấu hiệu tiền triệu của đột quỵ. Đặc biệt là mùa hè, bởi vì nguy cơ TBMMN dễ xảy ra. Vì vậy, triệu chứng của TBMMN thường khởi đầu là nhức đầu, chóng mặt, mất định hướng, yếu một tay, một chân cùng phía, miệng méo, nhân trung lệch sang bên lành, nói khó. Nhiều trường hợp TBMMN xảy ra đột ngột vào ban đêm cho nên người bản thân người bệnh và người nhà không thể biêt đươc , khi phat hiên thì đa hôn mê, đại, tiểu tiện không tự chủ.
Khi có triệu chứng khởi đầu của bệnh TBMMN xảy ra thì người nhà nên nới lỏng quần áo và để người bệnh nằm ở trên mặt phẳng, gối đầu cao khoảng 300 và ở tư thế nằm nghiêng để tránh nguy cơ bị sặc do các chất tiết
ra từ miệng. Cần phải giữ ấm cơ thể cho bệnh nhân để tránh những cơn co giật. Tuyệt đối không cho bệnh nhân ăn uống gì khi nghi ngờ bệnh nhân bị đột quỵ và không tự ý cho bệnh nhân uống bất kỳ một loại thuốc nào. Nếu bệnh nhân còn tỉnh táo thì bảo người bệnh thở thật sâu và đều vì sẽ giúp cho máu lên não tốt hơn. Và sau đó nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời, tránh đưa bệnh nhân đi xa vì thời gian di chuyển kéo dài càng làm cho tình trạng bệnh sẽ nặng hơn và nguy cơ tử vong cao hơn.
Phòng ngừa như thế nào?
NCT cần được khám bệnh định kỳ, đặc biệt là những người có bệnh về tăng huyết áp hoặc có kèm đái tháo đường hoặc kèm theo tăng mỡ máu, đặc biệt là tăng loại cholessterol xấu (LDL – C). Vào mùa nắng nóng, nhiệt độ ngoài trời thường cao, vì vậy, NCT cần hạn chế ra ngoài trời vào những lúc nắng gắt. Mỗi lần dùng máy điều hòa nhiệt độ thì nên để nhiệt độ khoảng rừ 26 – 27oC là vừa. Không nên tắm nước lạnh quá và không nên tắm biển vào lúc đã hết mặt trời (vì lúc đó nhiệt độ của nước là lạnh và lại gió mạnh). Mỗi khi đi nghỉ mát ở nơi có nhiệt độ thấp như Sapa hay Đà Lạt cũng hết sức cẩn thận, không ra khỏi phòng lúc sáng sớm. Cần có chế độ dinh dưỡng hợp lý để hạn chế xơ vữa động mạch như hạn chế ăn mỡ động vật, ăn nhiều cá (tốt nhất mỗi tuần ăn 2 – 3 lần cá thay cho ăn thịt), ăn nhiều rau, uống đủ lượng nước hàng ngày (tránh cô đặc máu sẽ hình thành huyết khối). NCT nếu nghiện thuốc lá mà cai được thì tốt, không nên lạm dụng bia, rượu, có chế độ dinh dưỡng giàu vitamin, khoáng chất, hạn chế ăn mặn, không ăn quá nhiều chất béo và hạn chế ăn tinh bột (cơm).
